Gwiaździsta noc Vincenta i inne opowieści

Kiedy dziecko odkrywa sztukę i wędruje z nami po salach galerii czy muzeów, to, co do niego dociera i tworzy w pamięci stały punkt, to nie zawsze wyłącznie obraz. Często to także historia, która za nim stoi, opowieść o artyście, który go stworzył, opis wycinka rzeczywistości, która trwała w chwili gdy powstawało dzieło. Brakowało mi dotąd książki, która zbierałaby w jednym tomie różnych twórców, różne epoki historyczne i rozmaite nurty w sztuce i jednocześnie oferowała czytelnikowi opowieść. Przeglądałam leksykony i encyklopedie sztuki, biografie, albumy, a nawet zeszyty aktywnościowe i książki z naklejkami, ale to wciąż nie było to, szczególnie, że chodziło o rzecz przeznaczoną dla młodego odbiorcy.

A potem bach! I jest. Książka Michaela Birda, która zabiera nas w podróż w przeszłość, w historię sztuki, ale bez suchego operowania biogramami artystów czy długą listą dzieł. Wędrówkę zaczynamy od samych początków, od pierwszych naskalnych rysunków w jaskiniach, a kończymy w czasach nam współczesnych, wśród abstrakcyjnych instalacji i zaangażowanego performance. Artystów podglądamy przy pracy, w naturalnym otoczeniu, wśród przyjaciół, rodziny. Nie tylko podziwiamy gotowe dzieło – dowiadujemy się, jak one powstawało, co skłoniło malarza, rzeźbiarza czy fotografa do podjęcia się tematu czy zastosowania takiej techniki, jaki był odbiór tej pracy i dlaczego.

„Wczoraj malowałem liście na drzewie mirtowym. Nie zauważyłem, że pani Liwia podeszła i stanęła za moimi plecami. Niemal upuściłem pędzel, kiedy się odezwała.
- Jak to robisz, że listki są takie zielone i lśniące? Daję głowę, że słyszę, jak szeleszczą na wietrze.
- Jak to robić? O tak, pani. – Dałem znak Rufusowi, aby pokazał Liwii miskę z zieloną farbą. Jest piękna, wygląda jak jeziorko w lesie. – Bierzemy zieloną glinę – powiedziałem. – Potem wkruszamy do niej trochę tego błękitu egipskiego i rozrabiamy wodą.
- Rozumiem. A tutaj… - Dotknęła ściany. – Och! Ona jest mokra! A ja sądziłem, ze przyniosłeś ze sobą to ptaszę, by dotrzymywało ci towarzystwa!”

Wspaniałe jest takie zaglądanie artyście przez ramię i obserwowanie nie tylko aktu twórczego, lecz także całego otoczenia, wyławianie z niego kontekstów społecznych i politycznych. Podtytuł książki brzmi jednak: „Historia sztuki dla dzieci”. I tu, myślę, może dochodzić do nieporozumień. Rodzic, sięgający po tę książkę, może oczekiwać czegoś innego. A to nie jest, jak wspomniałam na początku, książka w typie leksykonu czy encyklopedii. Ba! To nawet nie jest w pełni non-fiction! Mimo że w aneksie znajdziemy wiele konkretów: chronologiczne zestawienie ważnych wydarzeń w dziejach sztuki, słowniczek oraz spis dzieł sztuki zaprezentowanych w książce z zaznaczeniem miejsca, w którym współcześnie można je zobaczyć, to jednak Michael Bird wyraźnie zaznaczył w nocie odautorskiej, że „opowieści, które znalazły się w tej książce – choć zawsze oparte na życiorysach i twórczości opisywanych w „Gwiaździstej nocy” artystów – to w dużej mierze dzieło [jego] wyobraźni”.

Mamy tu więc do czynienia z fragmentami fabularyzowanych biografii, co według mnie czyni książkę bardziej emocjonalną, refleksyjną, pełniejszą w odbiorze. Ale ja uwielbiam fikcję literacką i zawsze przedkładałam ją nad wszystko inne, zamysł ten wpasowuje się więc idealnie w mój gust. Ktoś o odmiennych upodobaniach zapewne odbierze książkę inaczej. Na przykład Olga z „O tym, że” pisała: „Zaczęłam i...  jakoś tak, nuda. Utknęłam. Nie do końca chce mi się wracać”.

Tymczasem dla mnie, to, co jest fenomenalne w „Gwiaździstej nocy…”, to właśnie opowieść. Tym bardziej, że snuje się ona uroczą liryczną nutą, w nieco nostalgicznym tonie. Nie znam tekstu oryginału, ale tłumaczenie Joanny Wajs jest finezyjne, staranne i niezwykle przyjemne w odbiorze.  Malowane słowem obrazy przesuwają się przed oczami czytelnika jak w fotoplastykonie, przywołując świadomość ulotności chwili i tego, że każde dzieło sztuki jest próbą zatrzymania jej w czasie.

Lektura tej obszernej, bogato ilustrowanej i bardzo starannie wydanej książki w niekonwencjonalny sposób przybliża sylwetki bardziej i mniej znanych artystów, oferując niejako spojrzenie zza kulis, rzut oka na ich codzienność. Taki zabieg sprawia, że twórcy opisywanych dzieł stają się młodemu czytelnikowi bliżsi – może się zdarzyć, że zapragnie ich lepiej poznać, zobaczyć więcej, zagłębić się, poczuć. Czy trzeba lepszej zachęty do samodzielnego odkrywania meandrów sztuki?

Michael Bird, Gwiaździsta noc Vincenta i inne opowieści. Historia sztuki dla dzieci, il. Kate Evans, tłum. Joanna Wajs, wyd. Nasza Księgarnia 2017.
Wiek: 9+