Wspaniała Gilly

Czytałam tę książkę w 1988 roku, niedługo po jej pierwszym polskim wydaniu, i choć minęło tyle lat, do dziś pamiętam swoją intensywną niechęć do głównej bohaterki. Jak mnie ta dziewczyna wkurzała!  Pyskata i cwana, nosząca głowę wysoko, mimo że nie miała ku temu żadnego racjonalnego powodu. Wredna, a przy tym inteligentna, wzbudzała we mnie swego rodzaju lęk. I nie minę się z prawdą, jeśli napiszę, że właśnie dlatego była jedną z tych książkowych bohaterek, które najbardziej wryły mi się w pamięć.

Ucieszyłam się więc bardzo, gdy zobaczyłam, że Nasza Księgarnia ponownie wydaje „Wspaniałą Gilly”. Chciałam skonfrontować się z moimi dziecięcymi wrażeniami, z dziesięcioletnią wrażliwością i pojmowaniem świata. Chciałam spojrzeć na Gilly oczami dorosłej kobiety. Móc ją ponownie poznać i ocenić z innej perspektywy.

I powiem Wam, że to była zaskakująco mocna i bardzo wzruszająca konfrontacja. Ale o tym za chwilę.

Teraz słów kilka o samej Gilly, bo może nigdy jej nie poznaliście. Dziewczyna ma jedenaście lat i od małego tuła się po rodzinach zastępczych. Jej matka uciekła w młodości z domu, by wieść życie dzieci kwiatów i korzystać z uroków wolnej miłości. Jej owoc już ją jednak średnio interesował. Tak więc mimo zapewnień o uczuciu, Gilly została przez matkę porzucona, i niestety miała tego pecha, że następna rodzina też bardzo ją zawiodła. Potem było już tylko gorzej. Do każdej kolejnej dorosłej osoby dziewczynka podchodziła z nieufnością, nie ujawniając swoich atutów, eksponując za to gorycz, wściekłość i urazę, co skutecznie odsuwało od niej kolejne osoby. Wreszcie całkowicie zamknęła się w sobie, kąsając jak zranione zwierzę każdego, kto choćby próbował się do niej zbliżyć, niezależnie od tego jakie miał zamiary.

W takim stanie i na takim etapie życia Gilly trafia do kolejnej rodziny zastępczej, która jednak okazuje się być zaskakująco inna niż wszystkie dotychczasowe. Nie dlatego, że jest zamożna, szczególnie wyedukowana czy światowa. Wręcz przeciwnie. Maime Trotter jest dość prostą kobietą o potężnej tuszy, a oprócz niej w starym zagraconym domu mieszka tylko inne, nie mniej niż Gilly doświadczone przez los dziecko – nieśmiały, wiecznie przestraszony William Ernest. Nieformalnym członkiem rodziny jest też mieszkający po sąsiedzku stary pan Randolph, który nie dosyć, że jest całkowicie niewidomy, to na dodatek czarny! Tak, tak, zanim się oburzycie, przypomnę, że książka została napisana przez Katherine Paterson w latach 70. XX wieku, gdy obraz Ameryki z jej segregacją rasową był wciąż żywy.

Gilly pozwala sobie na niewybredne rasistowskie żarty, ale pełna empatii postawa pana Randolpha i jego wielka siła przy całej zewnętrznej słabości sprawia, że dziewczyna zmienia swoje nastawienie. W starciu z tą trójką życiowych dziwolągów, ich autentycznością, otwartością i szlachetnością powoli, powolutku topnieje gruba lodowa warstwa, którą Gilly odgrodziła się od świata.

Ale jest jeszcze marzenie. Uparte marzenie córki o matce, która przecież gdzieś tam jest, żyje i nawet odpisuje na błagalne listy. Okrutnie podtrzymując nadzieję Gilly, że kiedyś, kiedyś (gdy będzie lepsza, mądrzejsza, ładniejsza…) znowu będą razem. I nadchodzi taki moment, że wydaje się, że to marzenie zaraz się ziści. Tyle że los bywa przewrotny i czasami okazuje się, że to, czego się przez lata pragnęło, wcale nie jest tym, co nas uszczęśliwia.

Katherine Paterson niesamowicie gra na emocjach, ale robi to w sposób tak doskonały, że ani przez chwilę nie jest łzawo. Jej postaci są niezwykle żywe i autentyczne, a Gilly mimo upływu lat od powstania książki pozostaje wiarygodna w swojej rozpaczy i buncie, i w tych emocjach całkowicie czytelna i prawdziwa dla współczesnej nastolatki.

Książkę czytałyśmy na głos i mogłam obserwować, jakie wrażenie robi ona na mojej dwunastolatce. „Jak się pisze takie książki?” – zapytała w pewnym momencie z zachwytem.

No właśnie, jak?

Pisarstwo Katherine Paterson nie ucieka od trudnych tematów, ale przecież wiele współczesnych książek dotyczy takich właśnie zagadnień. Paterson sięga jednak głębiej, porusza bolesne kwestie w taki sposób, że młody czytelnik musi się przed nimi odsłonić, zmierzyć się z nimi. Przypomnijcie sobie tylko Most do Terabithii, drugą książkę pisarki przełożoną na język polski. Tam też nie było ucieczki, trzeba było stawić czoła faktom. Takie jest życie – zdaje się mówić autorka – i musisz, drogi młody człowieku jakoś to udźwignąć. Nie będzie taryfy ulgowej.

Musiało minąć sporo czasu, bym mogła przyjąć tę radę i nie sprzeciwić się jej wewnętrznie. To dlatego jako dziesięciolatka nie rozumiałam, nie chciałam zrozumieć Gilly. Buntowałam się przeciwko takiej rzeczywistości i takim bohaterkom. I dlatego ponowna lektura okazała się tak cenna.

Była też niewątpliwie ważną lekcją dla mojej córki i okazją do zagłębienia się w literaturę młodzieżową najwyższej próby, mięsistą i gęstą, która zostawia po sobie ślady, czasami na lata.

Życzyłabym sobie, aby w Polsce ukazało się więcej książek dla młodzieży Katherine Paterson.
Napisała ich osiemnaście.

A tutaj możecie przeczytać recenzję Zuzy opublikowaną na jej książkowym blogu "Zu czyta".

Katherine Paterson, Wspaniała Gilly, tłum. Alicja Skarbińska, wyd. Nasza Księgarnia, Warszawa 2018, s. 196.
Wiek: 9+